هشتمین دوره ثبتنام فروش محصولات ایرانخودرو در مهرماه ۱۴۰۴ با ثبت رکوردی شگفتانگیز به پایان رسید. تا ساعت ۱۸ روز یکشنبه، ۱۳ مهرماه، تعداد شرکتکنندگان در این طرح به بیش از ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر رسید که نشاندهنده فاصله قابل توجه میان عرضه و تقاضا در بازار خودروی کشور است. در حالی که تنها ۷۳ هزار دستگاه خودرو برای فروش در نظر گرفته شده، شانس برنده شدن هر متقاضی به کمتر از ۱.۳ درصد رسیده است. این آمار بازتابی از یک پدیده اقتصادی و اجتماعی است که دیگر تنها یک طرح فروش خودرو نیست بلکه به یکی از بزرگترین بختآزماییهای ملی تبدیل شده است.
جزئیات تخصیص سهمیه و اولویتها
در این دوره از فروش، ایرانخودرو مجموعهای از محصولات پرتقاضا مانند پژو ۲۰۷، تارا، سورن، دنا و رانا پلاس را در قالب سه روش فروش فوری، فوقالعاده و پیشفروش به متقاضیان عرضه کرد. یکی از نکات برجسته این فروش، نحوه تخصیص ظرفیت ۷۳ هزار دستگاه بود. براساس قوانین حمایتی، ۵۰ درصد از این ظرفیت به طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت اختصاص یافت که معادل ۳۶,۵۰۰ دستگاه خودرو بود. این طرح ویژه برای تسهیل خرید خودرو توسط مادران دارای دو فرزند و بیشتر اجرا میشود.
در کنار این، طرح جایگزینی خودروهای فرسوده نیز سهم ۲۰ درصدی (۱۴,۶۰۰ دستگاه) را به خود اختصاص داد. در نهایت، تنها ۳۰ درصد از ظرفیت کل، معادل ۲۱,۹۰۰ دستگاه، برای فروش عادی در نظر گرفته شد که رقابت را برای متقاضیان عادی بسیار دشوار و فشرده کرد.
عواملی که به استقبال انفجاری منجر شد
چه عواملی باعث شد تا این حجم عظیم از متقاضیان برای ثبتنام اقدام کنند؟ یکی از مهمترین دلایل این هجوم، حذف شرط افتتاح حساب وکالتی بود. در دورههای قبلی، افتتاح حساب و بلوکه کردن بخشی از وجه خودرو مانعی برای بسیاری از متقاضیان فاقد نقدینگی ایجاد میکرد. اما در این دوره این مانع مالی برداشته شد و عملاً شرایط ثبتنام برای طیف وسیعتری از جامعه فراهم شد.
علاوه بر این، اختلاف قیمت چشمگیر میان قیمت کارخانه و بازار آزاد یکی دیگر از دلایل جذابیت این طرح بود. در شرایطی که نرخ تورم انتظاری در کشور بالاست، خرید خودرو از کارخانه و فروش آن در بازار آزاد به یکی از سریعترین و کمریسکترین راههای کسب سود تبدیل شده است. بهطور مثال، در این دوره اختلاف قیمت خودروهایی نظیر تارا اتوماتیک و پژو ۲۰۷ در بازار آزاد به صدها میلیون تومان میرسید که این حاشیه سود اغواکننده بسیاری از افراد را به ثبتنام ترغیب کرد.
پیامدهای ثبتنام و چالشهای پیشرو
با وجود هدف اولیه طرحهای فروش قرعهکشی برای توزیع عادلانه خودرو میان مصرفکنندگان واقعی، روند ثبتنام در هشتمین دوره نشان میدهد که این طرحها به تدریج از اهداف خود فاصله گرفتهاند. بخش عمدهای از متقاضیان وارد این طرحها نمیشوند مگر برای فروش حواله یا خود خودرو پس از تحویل، که این موضوع به افزایش فعالیتهای دلالی و واسطهگری در بازار دامن میزند.
این وضعیت نه تنها کمکی به کاهش قیمتها در بازار آزاد نمیکند بلکه به ایجاد یک بازار موازی برای خرید و فروش حوالهها و خودروهای تحویلی میانجامد. کارشناسان معتقدند که تا زمانی که اختلاف قیمتهای دستوری میان کارخانه و بازار آزاد وجود داشته باشد و عرضه به سطح تقاضای واقعی نرسد، این چرخه معیوب ادامه خواهد داشت.
در کوتاهمدت، برگزاری قرعهکشیها شاید توانایی مدیریت بخشی از تقاضای انباشته را داشته باشد، اما راهحل اصلی برای ساماندهی بازار خودرو، در گرو اصلاح ساختار قیمتگذاری و افزایش تیراژ تولید است. با این حال، آیندهای نامشخص برای این اصلاحات و تغییرات وجود دارد و همچنان بازار خودرو با چالشهای عمدهای مواجه خواهد بود.
